หากใครอยู่ในวงการแคคตัส หรือใครก็ตามที่เป็นมือใหม่หัดเลี้ยง มักจะได้ยินคำศัพท์ที่คนวงในแคคตัสมักจะนิยมพูดถึงกัน บางคำศัพท์ก็เข้าใจบ้าง บางคำศัพท์ก็เอ๊ะๆ ว่าคืออะไร หรือว่าสิ่งที่เราเข้าใจนั้นถูกต้องหรือเปล่า วันนี้สวนหลังบ้านของเราเลยขอเป็นสารานุกรมฉบับแคคตัส 101 รวบรวมคำศัพท์ที่คนรักแคคตัสมักนิยมพูดถึงกัน พร้อมทั้งอธิบายแบบหมดเปลือก (แต่ไม่หมดใจ ><) ให้เพื่อนๆ หายสงสัยกันครับ
ว่าด้วยคำศัพท์ CACTUS 101
โคลน (Clone)
โคลน คือคำเรียกทับศัพท์มาจากภาษาอังกฤษคำว่า Clone หรือ Cloning ในวงการแคคตัสใช้เรียกสายพันธุ์ต้นกำเนิดแคคตัสที่มีความสวยงามเป็นพิเศษ เช่น ยิมโนด่างโคลน (มักใช้เรียกแคคตัสด่างที่มีแพทเทิร์นสวยๆ)
ต้นแม่
แคคตัสที่เป็นต้นกำเนิด และมักจะมีหน่องอกเกาะอยู่รอบ ๆ เช่น สายยิมโนด่าง
หน่อ
แคคตัสที่เกิดงอกออกมาและเกาะอยู่รอบต้นแม่ ซึ่งเราสามารถแกะหน่อไปปลูกล่อราก และทำการปลูกเป็นต้นใหม่ได้
พู
ลักษณะหนึ่งของลำต้นแคคตัส ซึ่งมีหลายแบบ เช่น เรียบแบนไม่มีตุ่มหนาม แต่จะมีรอยแบ่งระหว่างพูให้เห็น อย่างโลโฟ แอสโตรชนิดไม่มีหนาม และเห็นเป็นพูอย่างชัดเจนและมีหนาม อย่าง Gymnocalycium (ยิมโน) ลักษณะสันพูจะบางและยกตัวขึ้นสูง โดยที่แต่ละพูแยกจากกันอย่างชัดเจน แต่ถ้ามีพูไหนที่ยังแยกออกจากพูอื่นๆ ไม่สนิทก็จะเรียกว่า พูแทรก ซึ่งเมื่อเขาโตขึ้นก็มีโอกาสที่พูนั้นจะแยกออกมาเป็นพูใหม่ต่อไป หรืออาจจะเป็นพูแทรกอยู่เช่นนั้นตลอดก็ได้
ดอก
ดอกของแคคตัสส่วนใหญ่จะมีหลายขนาด เล็กบ้างใหญ่บ้างแตกต่างกันไปในแต่ละสายพันธุ์ โดยดอกจะขึ้นมาจากบริเวณเดียวกับที่มีหนาม โดยส่วนใหญ่จะนำดอกมาผสมเกสระหว่างเกสรตัวผู้และเกสรตัวเมีย ทำให้ติดฝักและเป็นเมล็ดนั้นเอง
ก้านดอก/รังไข่
บริเวณก้านดอกเป็นที่อยู่ของรังไข่ เมื่อแคคตัสได้รับการผสมเกสร จะทำให้เมล็ดเติบโตในรังไข่ กลายเป็นฝัก (ผล) ซึ่งสามารถนำเมล็ดไปเพาะพันธุ์ได้อีก
ฝัก
ส่วนของรังไข่ มีเมล็ดที่เกิดจากการผสมเกสรเจริญเติบโตอยู่
กราฟต์
ไม่ใช่กราฟเส้นนะ แต่เป็นการขยายพันธุ์โดยการนำหน่อของแคคตัสไปต่อบนยอดของแคคตัสจำพวกไม้ลำ ซึ่งเราเรียกว่า “ตอ” นั้นเอง ยกตัวอย่าง เช่น ตอหนามดำ ตอบลู ตอลูกผสม คอนโดนางฟ้า ตอเปอร์เรสเกีย เป็นต้น
ปาดยอด
การใช้มีดตัดหรือเฉือนส่วนยอดของแคคตัส ส่วนใหญ่ใช้เมื่อจะทำการกราฟต์ โดยปาดส่วนยอดของตอออกเพื่อนำหน่อที่ต้องการขยายพันธ์มากราฟต์ต่อ แต่การปาดยอด ยังสามารถเสกให้เกิดหน่อใหม่หลาย ๆ ยอด ซึ่งแคคตัสที่ได้ทำการปาดยอด จะกลายเป็นฟอร์มกอ สำหรับแคคตัสที่นิยมปาดยอด เช่น เรนโบว์, แมมนกฮูก, แมมขนนกเหลือง เป็นต้น
ล่อราก
คือการกระตุ้นให้แคคตัสมีรากก่อนที่จะลงปลูกด้วยวิธีการต่างๆ เช่น การวางบนหินภูเขาไฟ, ดินญี่ปุ่นชื้นๆ, การล่อรากด้วยน้ำ และการล่อรากบนทราย เป็นต้น
เพาะเมล็ด
เป็นวิธีการขยายพันธุ์อีกหนึ่งรูปแบบ โดยการนำเมล็ดแคคตัสมาทำเพาะให้เกิดเป็นต้นใหม่ โดยการเพาะเมล็ดแคคตัสนั้น สามารถทำได้ 2 รูปแบบคือ ระบบเปิด และระบบปิด แต่ที่นิยมคือ การเพาะเมล็ดระบบปิด เพราะง่ายต่อการดูแล ไม่ต้องรดน้ำบ่อยๆ อัตราการรอดก็ค่อนข้างสูงกว่าระบบเปิด ที่อาจจะมีการฝ่อ หรือยุบตัวในกรณีที่ความชื้นไม่เพียงพอ หรืออาจจะโดนรบกวนจากแมลงหรือสัตว์ต่างๆ
ไม้ตอ
แคคตัสจำพวกไม้ลำที่มีทรงสูงเหมือนทรงกระบอก เช่น ตอหนามดำ ตอบลู คอนโดนางฟ้า ตอเปอร์เรสเกีย ตอลูกผสม เป็นต้น
ฟอร์มกอ
คือแคคตัสที่มีหน่อเกาะอยู่รอบต้นแม่ มีรูปฟอร์มที่สวยงามแตกต่างจากต้นเดี่ยว เช่น นกฮูกฟอร์มกอ, แมมขนนกเหลืองฟอร์มกอ, นกฮูกฟอร์มกอ, อิชินอปดาวล้อมเดือนฟอร์มกอ
เปลือยราก ถอดราก หรือ เคาะดิน
จะเป็นคำศัพท์ที่มักจะเจอบ่อยเวลาเราสั่งซื้อแคคตัสทางออนไลน์ เพราะต้องส่งทางไปรษณีย์ เพื่อป้องกันความเสียหายของแคคตัส ส่วนใหญ่จะส่งแบบถอดรากมาให้ คือการนำแคคตัสออกจากกระถาง เคาะดิน ล้างดินที่ติดอยู่ที่ราก และอาจตัดแต่งรากออกบางส่วน เพื่อจัดส่งแคคตัสทางไปรษณีย์ (จัดส่งแบบไม่มีกระถาง นอกจากจะระบุกับผู้ขายว่าขอกระถางมาด้วย)
รากเน่า
อาจเกิดได้จากหลากหลายสาเหตุ ไม่ว่าจะเป็นการรดน้ำบ่อยเกินไป ดินปลูกระบายน้ำไม่ดี ทำให้มีความชื้นสะสมในกระถางต่อเนื่องจนเกิดการรากเน่า หรือก่อนนำลงปลูกได้มีการตัดแต่งราก หรือทำให้รากมีแผลแล้วไม่ได้ทิ้งไว้ให้แผลแห้งก่อน เมื่อปลูกทั้งที่รากมีแผลเปิด ความชื้นก็จะทำให้เกิดการรากเน่าตามมาได้ ซึ่งพอรากเน่าก็จะทำให้โคนเน่าแล้วเกิดต้นเน่าตามมา ดังนั้นหากพบว่าต้นไม้ของเราโตช้า ไม่โต หรือมีลักษณะโอนเอนไปมาไม่ตั้งตรงในกระถาง ก็อย่าลืมถอดรากออกมาเช็กกันดูด้วยนะ
รากไม่เดิน
คำว่า “รากไม่เดิน” จะเป็นคำที่ใช้หลังจากที่เรานำแคคตัสลงปลูกในกระถางไปได้สักระยะแล้ว แต่รากก็ยังไม่งอกยืดยาวออกมาเสียที รากมีการหยุดการเจริญเติบโตไป จึงทำให้แคคตัสของเราหยุดโตไปด้วย สาเหตุของรากไม่เดินก็อาจจะเกิดได้จากการที่ดินปลูกในกระถางนั้นแน่นจนเกินไป ทำให้รากไม่สามารถชอนไชผ่านดินนั้นไปได้ หรืออาจจะเกิดจากภาวะต้นมีปัญหา ต้นเน่า จึงทำให้รากไม่เดิน
รากเดินดี
รากของแคคตัสมีการเจริญเติบโตยืดยาวออกมาแล้ว คำว่ารากเดินดีนั้นจะมีการใช้บ่อยตอนที่ผู้ขายต้องการจะขายไม้ชำหน่อ เพื่อแสดงให้เห็นว่าไม้ชำหน่อนี้สามารถนำไปเลี้ยงต่อได้เลย เพราะผู้ขายได้ทำการเลี้ยงดูจนกระทั่งมีรากงอกออกจากหน่อและรากเดินดีแล้ว หรือใช้กับไม้ที่มีการตัดแต่งรากเดิมแล้วนำลงปลูกใหม่ก็ได้
เร่งราก
คำว่าเร่งรากนั้นจะใช้กับยาที่สามารถทำให้รากแคคตัสงอกออกมามากหรือเร็วกว่าปกติ เรียกว่า “ยาเร่งราก” ค่ะ ซึ่งยาเร่งรากนั้นจะมีทั้งแบบเป็นผง เป็นน้ำ และเจล ให้ได้เลือกใช้กัน เราจะทายาเร่งรากลงไปในรอยแผลของหน่อที่เด็ดออกมาเพื่อกระตุ้นให้รากมาเร็วขึ้นในระหว่างที่ทำการชำหน่อนั่นเอง
ไม้ดิฟ
“ดริฟ” มาจากคำว่า Difference ซึ่งแปลได้ว่า “ความแตกต่าง” ซึ่งใช้กับไม้ที่มีสีแตกต่างจากแคคตัสสีปกติ ซึ่งเป็นอาการที่บ่งบอกว่า แคคตัสมีความผิดปกติ อาจเกิดจากการที่นำแคคตัสไปออกแดดเป็นเวลานานๆ หรือการที่แคคตัสได้รับน้ำและสารอาหารไม่เพียงพอ ไม้ดิฟ เป็นไม้ที่เริ่มขาดสารอาหาร อาจมีปัญหาจากระบบราก ไม่สามารถดูดซึมสารอาหารได้เหมือนปกติ ทำให้เกิดความผิดเพี้ยนของสีของลำต้น เท่าที่เห็นก็จะเปลี่ยนเป็นสีอื่นแทนสีปกติ
ไม้ดิฟ ไม่ใช่ไม้ด่าง เพื่อป้องกันความเข้าใจผิดเกี่ยวกับไม้ดิฟอีกอย่างก็คือ ไม้ดิฟจะมีความแตกต่างจากไม้ด่างตรงที่ ไม้ด่างจะด่างบางตำแหน่งของลำต้น ไม่ทั้งหมด แต่ถ้าเป็นไม้ดิฟ ก็คือจะเปลี่ยนเป็นอีกสีทั่วทั้งต้นเลย
เทรนแดด
เป็นการนำต้นไม้หรือแคคตัสของเราที่ไม่เคยโดนแสงแดดมาก่อน หรือเปลี่ยนสถานที่ปลูกจากที่เคยเลี้ยงไว้แบบโดนแสงแดดน้อยหรือเคยอยู่ในร่ม มาเลี้ยงในแบบที่โดนแดดมากขึ้น เพื่อให้ไม้ของเราคุ้นชินกับสภาพอากาศ อุณหภูมิ และความเข้มของแสงแดดในที่เลี้ยงใหม่นั่นเอง สาเหตุที่ต้องเทรนแดด เนื่องจากสถานที่เลี้ยงของแต่ละบ้านนั้นจะมีอุณหภูมิ สภาพอากาศ และความเข้มของแสงแดดไม่เท่ากัน หากเพื่อนๆ เปลี่ยนสถานที่เลี้ยงแบบกระทันหัน อาจจะทำให้ไม้ของเราไม่สบายหรือไปชะงักการเติบโตได้ครับ
ไหม้แดด
แคคตัสเป็นไม้ที่ชอบแสงแดดก็จริง แต่ถ้าเค้าโดนแดดที่จัดจนเกินไป ก็อาจจะทำให้เกิดอาการไหม้แดด เพราะอย่างที่ทราบกันดีว่าบ้านเรานั้นอากาศร้อนมาก แดดแรงสุดๆ ไปเลย โดยเฉพาะแดดตอนช่วงเที่ยงวัน ซึ่งมีอุณหภูมิและความร้อนที่สูง แคคตัสบางชนิดก็ไม่อาจที่จะปรับตัวได้ทันกับแดดที่แรงขนาดนั้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งแคคตัสที่มีการเลี้ยงในร่มมาตลอด ไม่เคยเอาออกไปโดนแดดแรงๆ เลยสักเท่าไร ถ้าจู่ๆ เราเกิดยกออกไปโดนแดดตอนเที่ยงวันแบบจังๆ โดยไม่ได้มีการปรับแสงแล้วล่ะก็ บอกได้เลยว่าแคคตัสของเรามีโอกาสไหม้แดดสูงมากครับ
รีกราฟ
การนำต้นแคคตัสจากตอกราฟที่ส่วนหัวของเค้าเริ่มโตและขนาดใหญ่มากไปกว่าตอกราฟเดิมจะรับไหว ตอเริ่มโอนเอนโยกย้าย หรือในอีกกรณี คือตอกราฟเดิมเริ่มโทรม เริ่มเหี่ยวผิดปกติ แบบนี้เราต้องทำการรีกราฟ เพื่อให้หน่อเดิมที่โตของเรายังสามารถเจริญเติบโตต่อไปได้ ซึ่งการรีกราฟพูดกันแบบง่ายๆ คือการกราฟใหม่อีกรอบนั้นเอง ทำได้โดยย้ายตอกราฟเดิมไปตอกราฟต้นใหม่ แต่มีข้อควรระวังสำหรับการรีกราฟโอกาสติดจะยากกว่าการกราฟในครั้งแรกนะ
ไม้ตัดลง
ไม้ที่เคยเป็นไม้กราฟจากบนตอแก้วมังกร ตอสามเหลี่ยม หรือตอกราฟอื่นๆ แต่ได้มีการตัดเค้าลงจากตอ และนำมาล่อราก โดยเป็นการตัดลงแบบที่เหลือแกนของตอเอาไว้หน่อยนึง เพื่อให้แกนตอนั้นเป็นจุดที่ออกราก เพราะฉะนั้นลักษณะของรากจะมีส่วนของแกนตอที่เหลือเอาไว้เพื่อให้รากออกมาด้วย
Cristatus (คริสตาต้า)
เป็นความผิดปกติในการเจริญเติบโตบริเวณยอด ที่มีการเจริญเติบโตออกทางด้านข้าง ทำให้มีลักษณะคล้ายพัด มีสาเหตุมาจากการกลายพันธุ์ เช่น แคคตัสหยกนำโชค หรือเรนโบว์คริส เป็นต้น
CV (Cultivar)
ไม่ใช่ส่ง Resume สมัครงานนะครับทุกคน แต่ CV คำนี้ในวงการแคคตัสหมายถึง การกลายพันธุ์ที่เกิดจากการเพาะเลี้ยงโดยธรรมชาติ ใช้ได้กับไม้ทุกแบบ ทั้งเขียวหรือด่าง ที่เพาะเลี้ยงขึ้นมาและมีลักษณะเด่นแตกต่างออกไปจากเดิม เช่น ยิมโนที่มีสีเริ่มด่างเขียวสลับกับสีตอนต้นเล็กๆ พอเลี้ยงมาจนโตกลายเป็นยิมโนเขียวไม่มีสีอื่นเจือปน เป็นต้น ซึ่งถือว่าเป็นการกลายพันธุ์โดยธรรมชาติ
v. หรือ var. คือ variety แปลตรงๆ คือความหลากหลาย ในทางพันธุ์ศาสตร์ ใช้เรียกสายพันธุ์ของสิ่งมีชีวิต พืช สัตว์ เป็นต้น ซึ่งจะใช้เรียกสายพันธุ์แท้หรือสายพันธุ์ดั้งเดิมตามธรรมชาติ
คำศัพท์พิเศษ ท้ายบทความสำหรับคนสาย CF อย่างเราๆ
- รส. = รวมส่ง ไม่ใช่รสชาตินะ แคคตัสกินไม่ได้ ใจเย็นๆ วัยรุ่น
- cf = confirm มักใช้เวลาเราไปแย่งจองซื้อแคคตัสกันอย่างเมามันส์ ( แย่งเหมือนแจกฟรี )
- IB = inbox (ไม่ใช่ ID. บัตรประชาชน ไม่ต้องเผลอให้ใครไปละ)
เป็นอย่างไรกันครับกับคำศัพท์ทั้ง 25 คำ ความรู้พื้นฐานเพื่อนๆ เริ่มแน่นกันบ้างรึยัง ทีนี้ก็เริ่มไปคุยกับสาวกแคคตัสกันรู้เรื่องแล้วฮะ สวนหลังบ้านของเราก็หวังว่าคำศัพท์เหล่านี้จะเป็นประโยชน์กับเพื่อนๆ นะครับ 😉